Słynni mieszkańcy Puszczykówka: Władysław Stoma i Helena Czechowska

 Maciej Krzyżański* 

Przy ulicy Mickiewicza w Puszczykówku mieszkało małżeństwo aktorskie Stomów. Jak wspomina Lidia Puszczykowianka: Państwo Stomowie namówieni przez swoich przyjaciół Piotrowskich wykupili od nich część działki i wybudowali się obok po sąsiedzku.Obecnie jest to dom pod numerem 10. Po śmierci Stomów dom ten kupiła rodzina Nowickich. Do Państwa Stomów, a zwłasza do Pana Stomy mam szczególny sentyment. Był to bowiem pierwszy sąsiad który przyszedł mnie zobaczyć kiedy mnie przywieziono z porodówki. Był zachwycony że dano mi imieniem ,,Lidia" które było dla niego imieniem wielkiej przedwojennej aktorki - Lidii Wysockiej. Kiedy w dniu moich imienin - 27 marca ustanowiono ,,Dzień Teatru " uznałam, że to na pewno załatwił z zaświatów Pan Stoma. Ponieważ jestem rocznik 1961 nie miałam możliwości poznać Państwa Piotrowskich, lecz Państwa Stomów osobiście poznałam i bardzo ciepło zawsze wspominam. Byli małżeństwem bezdzietnym i ich oczkiem w głowie był ich duży jasny pies, którego traktowali jak swoje dziecko. Dom od strony ulicy był zarośnięty wysokimi krzakami bzy, których niektóre gałązki w pobliżu okien domu były obcięte, a do ich końcówek były przybite gwoździami nakrętki ze słoików, służące w zimie za ,,zastawę stołową " w ptasiej jadłodajni.

Willa Stomów na ulicy Mickiewicza Fot. Lidia Puszczykowianka

Willa Stomów na ulicy Mickiewicza Fot. Lidia Puszczykowianka

Władysław Jan Stoma, właśc. Władysław Łuczak (ur. 3 czerwca 1888 w Środzie Wielkopolskiej, zm. 21 listopada 1968 w Puszczykowie k. Poznania) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser, dyrektor Teatru Miejskiego w Bydgoszczy (1927-1938), Teatru Polskiego w Poznaniu i innych scen teatralnych.

Willa Stomów na ulicy Mickiewicza Fot. Lidia Puszczykowianka

Był synem Franciszka Łuczaka, urzędnika pocztowego i Jadwigi z Łagodzkich. Ukończył gimnazjum w Poznaniu. Aktorstwa uczył się w Klasie Dramatycznej przy Warszawskim Towarzystwie Muzycznym (ok. 1906). Jako aktor zaczął występować pod własnym nazwiskiem w Teatrze Polskim w Łodzi w sezonie 1907/1908. Następnie występował w Warszawie: w Teatrze Małym (1908-1910), Artystycznym (1911) i Zjednoczonym (1911-1912). W latach 1913-1914 grał w Teatrze Wielkim w Lublinie, a następnie w Wilnie.

W okresie I wojny światowej został wcielony do armii niemieckiej i skierowany na front wschodni. Symulując chorobę psychiczną, został odesłany do Poznania pod nadzór policji. W latach 1918-1920 zaangażował się do Objazdowego Teatru Plebiscytowego, kierowanego przez Ludwika Dybizbańskiego, wędrującego po Pomorzu oraz Wielkopolsce. Grał w nim znaczące role i zaczynał reżyserować przedstawienia. W lipcu 1918 zaangażował się do Teatru Polskiego w Poznaniu. Odtąd, pod pseudonimem Stoma, występował tam do końca sezonu 1924/1925.

W 1918 walczył w powstaniu wielkopolskim. W 1919 ożenił się z aktorką Heleną Czechowską.

W sezonie 1925/1926 występował w Teatrze Narodowym w Warszawie, a w roku następnym w warszawskim Teatrze Polskim.

Władysław Stoma

Jesienią 1927 objął dyrekcję Teatru Miejskiego w Bydgoszczy i kierował nim przez jedenaście sezonów (do 1938). Repertuar teatru bydgoskiego za jego dyrekcji był bogaty i różnorodny. Wystawił ponad 370 sztuk. Przeważały dramaty (262), w tym 148 to utwory polskich autorów. Wystawiono również 108 operetek i komedii muzycznych. W miarę możliwości finansowych prowadził działalność objazdową (Toruń, Grudziądz, Inowrocław, Włocławek, Gniezno, Gdańsk). Od sezonu 1935/1936 propagował teatr przez radio. W 1937 zorganizował transmisję przedstawień bezpośrednio ze sceny.

Wykazując inwencję i przedsiębiorczość, prowadził teatr ambitny, a zarazem przynoszący dochody. Organizował specjalne przedstawienia dla młodzieży szkół średnich i powszechnych. Zadbał o wysoką częstotliwość popularnych spektakli muzycznych (opery, operetki, musicale). Zabiegał o wysoki poziom artystyczny zespołu aktorskiego. Na łamach „Dziennika Bydgoskiego” podejmował dyskusje na tematy teatralne, a na początku sezonu przedstawiał swój całoroczny plan repertuarowy. Zapraszał na gościnne występy wybitnych aktorów (Stefan Jaracz, Mieczysław Frenkiel, Ludwik Solski i inni). Za jego dyrekcji bydgoski Teatr Miejski był wielokrotnie remontowany. Wprowadzono w nim wiele nowoczesnych urządzeń, w tym scenę obrotową (jedną z pierwszych w kraju).

Władysław Stoma

Jako reżyser opracował 32 sztuki, w tym większość komedii Aleksandra Fredry. Był także cenionym aktorem o szerokich możliwościach artystycznych. Najlepiej czuł się w klasycznym repertuarze, choć szczególną popularność przyniosły mu role komiczne. Redagował czasopismo „Scena Bydgoska” (1936-1938). W latach 1934-1938 aktywnie działał w bydgoskiej Radzie Artystyczno-Kulturalnej (członek zarządu). Był także członkiem Polskiego Związku Zachodniego i szeregu innych organizacji. W 1938 pod koniec sezonu przeniósł się do Poznania i objął tam dyrekcję Teatru Polskiego.

W okresie II wojny światowej został przez Niemców wysiedlony do Generalnego Gubernatorstwa. Pracował w fabryce obuwia pod Krakowem. Po wojnie wrócił do Poznania i w latach 1945-1947 był dyrektorem Teatru Polskiego. W 1947 reżyserował i grał w Teatrze Nowym. W kolejnych latach pracował w: Teatrze Polskim w Szczecinie (1948), Teatrze im. Jaracza w Olsztynie (1949), Teatrze Polskim w Bielsku-Białej (1949-1951). W 1951 wrócił do Poznania i do przejścia na emeryturę w 1960 występował w Teatrach Dramatycznych. W 1964 wystąpił po raz ostatni jako aktor w przedstawieniu Grube ryby w poznańskim Teatrze Polskim.

Zmarł 21 listopada 1968 i pochowany został na cmentarzu rzymskokatolickim w Puszczykowie. 

Filmografia
1961 – Ludzie z pociągu jako staruszek
1964 – Późne popołudnie jako staruszek w kinie 

Odznaczenia

Złoty Krzyż Zasługi (po raz pierwszy 1937, po raz drugi 1947)

Źródło: Wikipedia 

Helena Czechowska, zamężna Łuczak, także Stomowa (25 XII 1891 Kraków - 18 X 1972 Puszczykowo k. Poznania), aktorka. Była cór­ką Marcelego Cz., suflera, i Pauliny Czechowskiej z Kwiecińskich (zob. t. 1), siostrą Leona Czecho­wskiego (zob. t. 1) i -> Jadwigi Koreckiej, żoną - Władysława Stomy, właśc. Łuczaka (ślub 31 III 1919 w Krakowie). Pochodziła z rodziny aktorskiej i już od dziecka występowała na scenie krak. T. Miejskiego (na afiszach wymieniano tylko jej imię: Helcia, Helusia lub Helunia). Od 1906 na afiszach zaznaczana była już jako Helena Cz. i grała w tym czasie m.in. Kraka ("Lilia Weneda"), Isię ("Wesele"). Na scenie krak. występowała do października 1909. Następnie wyjechała do Łodzi, gdzie w sez. 1909/10 grała w T. Polskim pod dyr. A. Zelwerowicza. Od 1910 była w t. wileńskim; z zespołem tego teatru występowała gościnnie w Petersburgu (1911, 1912, 1914) i Mińsku Litewskim (1912, 1914). W sez. 1914/15 należała do zespołu T. Nowoczesnego w Wilnie. W marcu 1916 przyjechała do Poznania; od 1 IV przez cały miesiąc występowała w T. Polskim gościnnie, a od marca t.r. została zaangażo­wana do zespołu tego teatru i pozostała w nim do końca sez. 1924/25. W 1919-20 wraz z mężem brała udział w objazdach plebiscytowego T. Pol­skiego pod dyr. L. Dybizbańskiego. W 1928-38 występowała w T. Miejskim w Bydgoszczy (w 1930 z jego zespołem gościnnie w Gdańsku), w sez. 1938/39 ponownie w T. Polskim w Poznaniu. W okresie okupacji niem. nie grała. W 1945 powróciła do T. Polskiego w Poznaniu i była w nim do 1949. W 1949-51 występowała w T. Polskim w Bielsku, a od 1951 do przejścia na emeryturę w 1960 znowu w T. Dramatycznych w Poznaniu. W pozn. T. Pol­skim 24 V 1960 obchodziła jubileusz pięćdziesię­ciolecia pracy artystycznej. 

Helena Czechowska.  25 listopada 1949  Teatr Polski

W swym dorobku miała b. wiele ról, od granych długo młodych dziewcząt i chłopców, poprzez aman­tki, aż do świetnych ról charakterystycznych, w których upamiętniła się szczególnie po II wojnie świat. w Poznaniu. Były to m.in. w Petersburgu: Salomea ("Sen srebrny Salomei", 1911), Helena ("Gru­be ryby", 1912), Orcio ("Nie-Boska komedia", 1914); w Poznaniu: Zosia ("Dziady", 1916), Hesia ("Moral­ność pani Dulskiej", 1917), Maryna ("Wesele", 1918), Joas ("Sędziowie", 1918), Helena ("Dla szczęścia", 1921), Ada ("Lekkomyślna siostra", 1923), Wikta ("Anty­chryst", 1925); w Bydgoszczy: Aniela ("Damy i hu­zary", 1930), Olga ("Dzika pszczoła", 1932), Bobine ("Przyjaciele" A. Fredry, 1933); po wojnie w Pozna­niu: Gospodyni ("Wesele", 1946), Anna Andrejewna ("Rewizor", 1946), Łechcińska ("Rozbitki", 1947), Birdie Hubbard ("Lisie gniazdo", 1948), Marta ("Głupi Jakub", 1951), Pani Grandet ("Eugenia Grandet", 1954) oraz "drapieżna i sugestywna" Poncia ("Dom Bernardy Alba", 1956). Fot. na s. 671.
Bibl.: Almanach 1972/73; Ciesielski: Teatr pol. w Gdańsku; Danowicz: Ujarzmianie Melpomeny; Formanowicz; Gem­bala, Solańska-Szczepanik: Repertuar; Koczanowicz s. 143, 147; Lipiec: Zelwerowicz i scena łódz.; Sprawozdania Ko­misji Teatralnej w Krakowie 1893-1911. Napisali Karol Estreicher i Józef Flach, Warszawa 1992; Stokowa: Wy­spiański; T. pol. 1890-1918, zabór austr. i pruski; T. pol. 1890-1918, zabór ros.; Warnecki; Dz. Peters. 1911 nr 349, 352, 1912 nr 586, 594, 1914 nr 1142, 1169; Kur. Litew. 1912 nr 18, 46, 84, 216, 285, 1913 nr 17, 206, 289, 1914 nr 80, 114, 123, 214, 306; Kur. Warsz. 1932 nr 251, 332, 1933 nr 25, 305, 352; Pam. Teatr. 1978 z. 4 s. 556; Sł. Powsz. 1959 nr 211; Teatr 1913 nr 1; Afisze i programy, IS PAN, MTWarszawa; Afisze, Uniw. w Poznaniu; Akta, ZASP; Maciejewska: Teatr w Poznaniu; Mika.
Ikon.: W. Bartoszewicz: S. jako Anna Becu ("Wesele pani Du Barry"), rys., tusz, 1948 - MTWarszawa; Fot. - IS PAN. 

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994

 

*Maciej Krzyżański - członek koła historycznego