Orzeł powstańczy z Puszczykowa

Maciej Krzyżański*

Powstanie Wielkopolskie rozpoczęło się w Poznaniu 27.12.1918 r. Był to największy zryw niepodległościowy w historii Polski i doprowadził do zdobycia odebranych w zaborach ziem polskich. Jednym z symboli Powstania Wielkopolskiego wykorzystywanym praktycznie wszędzie jest charakterystyczna flaga powstańcza, czyli biały orzeł na czerwonej chorągwi. Mało kto wie, że chorągiew wykonano w mieszkaniu p. Kazimiery Garsteckiej w Puszczykowie w nocy z 27 na 28 grudnia 1918 r. na wieść o wybuchu Powstania w Poznaniu. Orzeł został wyrysowany przez malarza i grafika Bolesława Lewańskiego z Puszczykowa, różni się od polskich orłów, zawiera elementy renesansowe, barokowe, a nawet niemieckie. 

Chorągiew wykonana w mieszkaniu p. Kazimiery Garsteckiej w Puszczykowie w nocy z 27/28 grudnia 1918 r. na wieść o wybuchu powstania w Poznaniu. Orzeł wyrysowany przez artystę malarza Lewańskiego z Puszczykowa.

W czasach przed wybuchem Powstania Wielkopolskiego, przed I wojną światową, Puszczykowo było największym letniskiem Poznania i dzięki temu liczne organizacje sportowe, skautowskie organizowały na jego terenie zawody. Pozwalały one na ćwiczenie militarnych technik pod przykrywką zawodów sportowych, niektórzy uczestnicy zawodów stali się przyszłymi powstańcami. W 1911 roku w Letnisku Młodzieży Kupieckiej przy ulicy Cienistej zorganizowano gry, w których wzięły udział drużyny wielkopolskiego towarzystwa gimnastycznego „Sokół” oraz inne towarzystwa sportowe. Zawodami kierował naczelnik „Sokoła”, druh Julian Lange z pomocą sędziów. Zawody obejmowały m.in. bieg na tysiąc metrów, bieg na sto metrów, skok w dal, turniej tenisowy, a przede wszystkim umiejętności przydatne podczas oczekiwanego wyzwolenia kraju. Nagrody w poszczególnych konkurencjach ufundowali poznańscy kupcy. Warto przypomnieć, że Julian Lange był jednym z organizatorów i przywódców Powstania Wielkopolskiego, gdyż pełnił funkcję naczelnego komendanta Straży Ludowej. Podobne imprezy sportowe organizowane były aż do wybuchu Powstania Wielkopolskiego, czym walnie przyczyniły się do jego wygrania.

Arkady Fiedler - powstaniec wielkopolski

W dniu wybuchu Powstania Wielkopolskiego, pod wieczór, utworzono oddział powstańczy w Puszczykowie pod dowództwem Józefa Bąka, restauratora z ulicy Sobieskiego. Prawdopodobnie brał on czynny udział w zdobywaniu Poznania i w zdobywaniu terenów powiatu śremskiego. Niestety obecnie nie wiadomo jak wyglądało wyzwolenie Puszczykowa. W owym czasie Puszczykowo było letniskiem, wille w większości były zamieszkiwane w okresie letnim, a zimą stały puste. W Puszczykowie mieszkali też całoroczni mieszkańcy i znajdował się tu posterunek Policji. Najważniejszymi strategicznie miejscami były dworce kolejowe, drogi przelotowe oraz willa Lech w lesie nadwarciańskim, w której w już wyzwolonym Puszczykowie utworzono lecznice dla powstańców.

Przed II wojną światową organizowano regularnie odchody Powstania Wielkopolskiego w Puszczykowie. Franciszek Ratajczak we wspomnieniach pisał o jednych z nich, które odbyły się w 1924 roku w salach Letniska Silva. Z okazji obchodów Powstania miały tam miejsce różne wydarzenia kulturalne: wykład na temat Powstania Wielkopolskiego wygłoszony przez Gustawa Lewandowskiego, przedstawienie amatorskie „Ciepła Wdówka”, inscenizacja przysięgi Tadeusza Kościuszki oraz gry i zabawy taneczne.

Józef Cegłowski  powstaniec z Puszczykowa

W okresie dwudziestolecia międzywojennego na terenie Puszczykowa działały dwa koła ogólnopolskich organizacji zrzeszających uczestników Powstania Wielkopolskiego, czyli „Towarzystwo Powstańców Wielkopolskich” z roku 1918/1919, którego prezesem był Zygmunt Hoffmann oraz „Związek Weteranów Powstań Narodowych R.P. 1914-1919”, którego prezesem był Józef Bąk. W 1938 roku rozpoczęto proces połączenia obu zrzeszeń w „Związek Powstańców Wielkopolskich”. W skład przedwojennych kół powstańczych wchodzili: Franciszek Antkowiak, Franciszek Budzyń, Ignacy Budzyń, Józef Cegłowski, Zygmunt Hoffmann, Józef John, Antoni Kaczmarek, Stanisław Karpiński,Wincenty Kotliński, Stanisław Krysztofiak, Czesław Nowacki, Edmund Różański, Wojciech Stortacz, Jan Taciak, Wincenty Teklik, Bronisław Kuntze, Stefan Ratajczak, Stanisław Ratajczak, Franciszek Wiciak, Józef Bąk, Stanisław Różański, Józef Rajewicz, Roman Buszakowski, Feliks Falkiewicz, Jan Storz, Stanisław Talarczyk, Kazimierz Czyż, Andrzej Tyliński, Michał Bobowski, Franciszek Dominiszczak, Stanisław Nowacki, Edward Lutelman, Kazimierz Ratajczak, Józef Chojnacki. Wymienione wyżej imiona i nazwiska mogą być zniekształcone, gdyż zapisano je ręcznie w aktach. Powstańcami Wielkopolskimi z rejonu Puszczykowa byli również wójt Puszczykowa Czesław Michalski, radni gminni: Erazm Janaszek, Florian Michałowski, Franciszek Burdajewicz (który był również pierwszym wójtem Puszczykowa po II wojnie światowej), sołtys Puszczykowa Antoni Mielcarek oraz urodzeni na terenie Puszczykowa: Stanisław Adamski, Micha Koźlik, Tomasz Kuciak, Stefan Niemir, Antoni Pawliczak, Franciszek Talarczyk, Tadeusz Garstecki, Stanisław Górniaczyk.

W dniu 27 grudnia 2016 roku obchodziliśmy 98. rocznicę Powstania Wielkopolskiego. Już za dwa lata będziemy obchodzić 100. rocznicę tego największego zrywu niepodległościowego w historii Polski! Zachęcam wszystkich mieszkańców Puszczykowa do podzielenia się pamiątkami, dokumentami, zdjęciami, wspomnieniami dotyczącymi powstańców i Powstania Wielkopolskiego. Zachęcam do kontaktu pod adresem poczty elektronicznej: krzyzanskimaciej@gmail.com oraz pod numerem telefonu: 508467405. Chciałbym upamiętnić każdego powstańca wielkopolskiego związanego z Puszczykowem oraz w pełni opisać historię Powstania na terenie Puszczykowa. Jeśli ktoś jest w posiadaniu pamiątek z salki poświęconej powstańcom wielkopolskim, która kiedyś znajdowała się w Szkole Podstawowej nr 2 albo nagrań pogadanek szkolnych Kazimierza Ratajczaka i/lub Adama Tomaszewskiego – bardzo proszę o informację.

Do napisania artykułu skorzystano z następujących źródeł: Archiwum Państwowe w Poznaniu, http://powstancy-wielkopolscy.pl/, archiwum Macieja Krzyżańskiego, http://www.poznan.pl/, Biblioteka Miejska w Puszczykowie, L. Madej „Towarzystwo gimnastyczne „Sokół” w Puszczykowie.

*Maciej Krzyżański – członek Koła Historycznego